Onderdeel van het Publieke Programma van Sensing the Ways: On Touch, Story, Movement, and Song
Maandag, 19 mei 2025, 15:00–19:00 / Casco Art Institute: Working for the Commons, Lange Nieuwstraat 7, 3512 PA Utrecht
RSVP via info@casco.art
Glacial Conversations is een bijeenkomst geïnitieerd door Teresa Borasino, als onderdeel van haar artistieke bijdrage aan Sensing the Ways. Het programma onderzoekt de verstrengeling van epistemicide—het uitwissen van kennisvormen—en koloniaal extractivisme. Door belichaamde praktijk en rituele performance nodigt het uit tot reflectie, in dialoog met Yolanda Quispe en Vito Calderón—Teresa’s mede-wevers en gesprekspartners uit Andesgebieden waar extractie plaatsvindt—met interdisciplinair denker en schrijver Macarena Gómez-Barris, en met Peruaanse kunstenaar en filmmaker Mirella Moschella. Samen brengen zij relationele kennissystemen naar voren die lang onderdrukt zijn door dominante paradigma’s, met als focus dekoloniale benaderingen van kennis, kunst en verzet.
Deze bijeenkomst bouwt voort op Teresa’s langlopende onderzoek Glacial Resurgence, gericht op de snel verdwijnende Quelccaya-gletsjer—de grootste tropische gletsjer ter wereld, die nu herbestemd is tot offerszone voor lithiumwinning. De term “offerszone” verwijst naar gebieden die door koloniale uitbuiting zijn verwoest ten behoeve van kapitaalaccumulatie. Maar in het Latijn betekent sacrare ook “heilig maken”—het herbergt dus ook de mogelijkheid tot eerbied. Glacial Resurgence is geworteld in deze paradox: een oproep om ontheiligd land opnieuw als heilige plek te erkennen, en pluriverse alternatieven te cultiveren waarin zorg voor al het leven centraal staat—als tegenwicht tegen extractieve wereldbeelden.
“Extraction is not only about the removal of resources—it is a system of perception that renders certain life forms and territories as inert, invisible, and available for domination.”
— Macarena Gómez-Barris, The Extractive Zone
Programma-overzicht
14:00–15:00 Inloop en bezichtiging van de tentoonstelling
15:00–15:20 Welkomstwoord en introductie op Glacial Conversations
15:20–15:40 Embodied Grounding: een collectieve oefening
Glacial Conversations
15:40–16:10 Rituele performance: Teresa Borasino in gesprek met Quelccaya
16:10–16:15 Pauze
16:15–17:00 Voices with Quelccaya: Yolanda Quispe en Vito Calderón in gesprek met Teresa Borasino
17:00–17:20 Vragenronde
17:20–17:30 Pauze
17:30–18:20 Macarena Gómez-Barris over de kunst van de dekoloniale weerstand
18:20–19:00 Vragen en afsluitende reflecties
19:00–20:30 Gezamenlijke maaltijd met Peruaans eten door Mirella Moschella
Het programma begint met een eenvoudige, belichaamde oefening: het vasthouden van een ijsblokje. Deze handeling brengt ons bewustzijn naar de sensaties van ons lichaam, en breidt zich uit naar de ruimte om ons heen en de aarde onder ons. Zo ontstaat ruimte om andere aanwezigheden te voelen—zowel binnenin ons (microbioom, bacteriën, virussen, schimmels, etc.) als buiten ons (lucht, mensen, voorouders, gletsjers, enzovoorts).
Hierna volgt een rituele performance waarin Teresa in gesprek gaat met Quelccaya, een levend wezen en haar gesprekspartner. De performance verweeft video, gesproken woord en een geluidslandschap van Ibelisse Guardia Ferraguti en vormt een ode aan wederkerigheid en eerbied als tegengif voor extractie.
Na deze verdieping nodigt Teresa ons uit voor een gesprek met Yolanda en Vito (op afstand), die hun ervaringen delen over het leven naast een stervende gletsjer en het verzet tegen de groei van koloniaal extractivisme in de zoektocht naar lithium—het nieuwe “witte goud” dat verre economieën aandrijft ten koste van ecologische verwoesting.
Daaropvolgend verwelkomen we Macarena Gómez-Barris met een lezing over de kunst van de dekoloniale weerstand tegen extractief kapitalisme. Haar onderzoek belicht de aanhoudende grenzen van koloniale overheersing, waar lichamen, land en water als wegwerpbaar worden gezien. Ze nodigt ons uit om stil te staan bij onderdrukte perspectieven—relationele, ancestrale, dekoloniale en queer kennissystemen—die ons helpen kolonialiteit te doorbreken en andere manieren van leven en weten voor te stellen.
De avond eindigt met een gezamenlijke maaltijd, bereid door kunstenaar en filmmaker Mirella Moschella. Haar onderzoek richt zich op belichaamde, relationele kennis die ontstaat door voedsel te verbouwen, en hoe ancestrale planten vragen oproepen over herinnering, zorg en gemeenschap binnen migratie- en ecologische contexten. Haar werk met maíz morado (paarse maïs) in Nederlandse bodem wordt een symbolische daad van veerkracht en aanpassing—een plant die haar weg zoekt in vreemd licht, water en klimaat, en daarmee de migratie-ervaring weerspiegelt.
Tijdens de maaltijd wordt Chicha Morada geserveerd—een traditioneel drankje van paarse maïs—als gebaar van dank aan de Nederlandse aarde voor het ontvangen van de Peruaanse zaden. Ook zijn er veganistische variaties op Papa a la Huancaína en Arroz con Pollo.
We vieren deze avond tevens de lancering van de Quelccaya Foundation: een platform dat zich inzet voor de bescherming van de gletsjer, het stimuleren van relationele kennissystemen, en het creëren van ruimte voor leren en ontleren binnen dekoloniale ecologieën.
RSVP via info@casco.art.
Biografieën van de bijdragers
Macarena Gómez-Barris is een interdisciplinair auteur en onderzoeker die zich richt op dekoloniale ecologieën, extractivisme, mediaculturen, queer Latijns-Amerikaanse bewegingen, gemarginaliseerde kennissystemen en artistieke praktijken. Ze is auteur van onder andere The Extractive Zone: Social Ecologies and Decolonial Perspectives (Duke University Press, 2017), waarin ze de impact van extractief kapitalisme onderzoekt; Beyond the Pink Tide: Art and Political Undercurrents in the Américas (UC Press, 2018), over kunst en solidariteit in tijden van crisis; en Where Memory Dwells: Culture and State Violence in Chile (2009). Samen met Diana Taylor is ze redacteur van de serie Dissident Acts bij Duke University Press. Haar aankomende boek At the Sea’s Edge onderzoekt koloniale trans-Atlantische migraties. Macarena is lid van het Social Text Collective, initiatiefnemer van het Elemental Media Lab aan Brown University, en heeft talrijke essays en curatorenprojecten op haar naam staan.
Vito Yuganson Calderón Villanueva is een Aymara communicatiespecialist en pleitbezorger voor de rechten van Quechua- en Aymara-volkeren in de regio Puno, Peru. Hij is communicatiecoördinator bij Derechos Humanos y Medio Ambiente (DHUMA), een niet-gouvernementele organisatie die Aymara- en Quechua-gemeenschappen ondersteunt die worden getroffen door mijnbouwactiviteiten. Vito speelt een essentiële rol in het documenteren van en bewustwording creëren over de milieu- en gezondheidsimpact van deze extractieve praktijken, waaronder de aanwezigheid van zware metalen in het lichaam van lokale kinderen. Daarnaast is hij een belangrijke deelnemer aan de III Caravana por la Ecología Integral, een Latijns-Amerikaanse beweging die de schadelijke gevolgen van extractieve industrieën op inheemse gebieden aanklaagt.
Yolanda Quispe is Quechua alpacaherder, parkwachter en rondera—lid van een zelfgeorganiseerd collectief voor landbescherming in de Andes. Ze woont aan de voet van de Quelccaya-gletsjer in de gemeenschap van Phinaya, Cusco. Als parkwachter in het Ausangate Regionaal Beschermd Gebied observeert ze dagelijks de terugtrekking van de gletsjer en de impact daarvan op waterbronnen en begrazingsgronden. Voor Yolanda is de bescherming van Quelccaya meer dan een ecologische noodzaak—het is een spirituele plicht: “De gletsjer is als mijn vader, mijn moeder. Hem beschermen is een eer.”
Mirella Moschella is een Peruaanse kunstenaar en filmmaker, momenteel masterstudent aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU). Haar praktijk onderzoekt migratie, feminisme en de aanhoudende strijd om land en tegen kolonialisme. Via zaden als dragers van geheugen en verzet verkent zij hoe voorouderlijke kennis en radicale zorg kunnen worden hersteld en doorgegeven. Vanuit de keukens, tuinen en publieke ruimtes van Abya Yala werkt ze met voedsel, textiel, documentairefilm en activisme. Door dagelijkse rituelen en belichaamde kennis te eren, legt Mirella verbanden tussen menselijke en niet-menselijke levensvormen, landschappen en verhalen die standhouden ondanks ontheemding.
